لطیفه اوزاکلیگیل، زنی جلوتر از زمان خود*
برای اسلامیستها و ناسیونالیستها در تاریخ ترکیه لطیفه اوزاکلیگیل زنی است ناخوشایند. او در دهه بیست میلادی در تاریخ جوان جمهوری ترکیه نموداری بود از زنی مستقل. ازدواجش با مصطفی کمال (آتاتورک) تنها دوسال دوام داشت. تاریخ‌نویسان (ناسیونالیست) ترک از او به عنوان زنی با خویی مردانه نام میبرند، چرا که لطیفه شوهرش را به نام ( و نه پاشا و یا جنرال) مینامیده، چرا که در سیاست نظر داشته و آنها را هم علنی عنوان میکرده و زیرا که او شوهرش را به علت مصرف بالای الکل مورد انتقاد قرار میداده است.
ژورنالیست ترک ایپک سالیسلر با گردآوری بیوگرافی جدیدی از لطیفه یک تابوی دیگری را هم بعد از اورهان پاموک در ترکیه شکست. او زندگی لطیفه اوزاکلیگیل را بنیادی و از زاویه‌ای زنانه مرور و جستجو کرد و بر روی نقاط تاریک تاریخ ترکیه نور تاباند. البته این تحقیقات برای وی نتیجه‌ای تعجب برانگیز و نامطلوب به هراه داشت. او در اکتبر ٢٠٠٦ حکم توهین به آتاتورک را دریافت کرد که در پی آن میتوانست چهارسال و نیم سلول زندان در انتظار او باشد. اما خوشبختانه دادگاه دیگری در دسامبر گذشته حکم قبلی را باطل اعلام کرد و آنرا بدون دلیل خواند.
لطیفه اوزاکلیگیل در سال ١٨٩٨ در ازمیر بدنیا آمد. پدرش (مؤمر بای) تاجری ثروتمند بود. لطیفه در پاریس و لندن حقوق خواند و به هشت زبان تسلط داشت. او پیانو را با مهارت مینواخت و به ورزشهای مورد علاقه‌اش یعنی تنیس و اسب سواری میپرداخت. هیچگاه به جز در یک مورد که با آتاتورک به آناتولیا سفر کرد از حجاب استفاده نکرد.
در سالهای ١٩٢٣ تا ١٩٢٥ که عاطفه همسر آتاتورک بود، در ترکیه جنبش زنان مانند همه کشورهای اسلامی حرکتی فعال و در جوش و خروش بود. برای مثال چهل روزنامه و نشریه از سوی زنان و برای زنان منتشر می‌شد. در آنزمان رفرمیستهای ترک (هنوز عثمانی) خواستارمنسوخ کردن پلی گامی و طلاقهای یک جانبه از سوی مردان و همینطور خواهان حق ارث و آموزش برابر برای هردو جنس بودند. لطیفه مهمترین مشاور سیاسی در کنار شوهرش بود و همان او بود که برای حق رأی زنان تلاش کرد و در پی آن میخواست که خود را برای اولین نشست گردهمایی ملی (اولین پارلمان ترکیه) کاندید کند. اما همهء اینها برای آتاتورک دیگر زیاد بود. و شاید به همین خاطر بود که در دقایق آخر تصویب شدن مفاد رفرم به یاد قانون خانواده افتاد و از حق طلاق یکطرفه از جانب مرد استفاده کرد و عاطفه را طلاق داد. بعد از جدایی عاطفه به استانبول برگشت و یک زندگی در انزوا ولی همچنان فعال را در پیش گرفت. او با نام مستعار فاطمه صالیحا به کشورهای مختلف سفر کرد و به نوشتن رمان و مقاله پرداخت.
در اینجا روشن است زنی مانند لطیفه که تقریباً نزدیک به صدسال پیش انقلابی عمل میکرده است و توانسته شوهرش را از زندان کودتاچیان با لباس مبدل (چادر) فراری دهد و خود در زندان با لباس شوهر، مأموران را فریب دهد از سوی ناسیونالیستها جایی در تاریخ ترکیه ندارد (چرا که چادر سر کردن آتاتورک توهین به وی محسوب میشود). و همینطور نمیتواند یک چنین زنی به مزاق اسلامیستها خوش آید چراکه همسر اردوگان (به عنوان زنی مسلمان) در سیاست دخالت نمیکند، روسری سر میکند، به هیچ زبان خارجی مسلط نیست، اسب سواری و تنیس بازی نمیکند و پیانو هم نمینوازد.
٢٠٠٧/٠٢/٢٥
* ترجمه و تنظیم: منیره کاظمی، برگرفته از مجله اِما شماره ماه مارس و آوریل ٢٠٠٧ و دیگر نشریات