دختر لُر : جعفر و گلنار


تا سال 1313 در سينماهاى ايران فقط فيلم هاى ناطق خارجى نشان داده مىشد, ولى اكثر مردم سينما رو به زبانى كه در اين فيلم ها صحبت مىشد آشنايى نداشته و فيلم هاى صامت, از جمله فيلم هاى چارلى چاپلين, بيننده بيشترى داشتند.
روز سى ام آبان سال 1313 فيلمى بروى پرده دو سينماى معروف آنزمان( سينما ماياك و سينما سپه) آمد كه دو تازگى بسيار مهم براى فيلم و سينماى ايران را به همراه داشت. فيلم دختر لُر كه بين مردم به نام جعفر و گلنار معروف شد, اولين فيلم ناطق ايرانى بود, كه در آن اولين هنرپيشه زن ايرانى يعنى روح انگيز سامى نژاد نقش اصلى را بازى مىكرد.

استقبال از فيلم بىسابقه بود, اولين بار تماشاچيان فيلمى را ميديدند كه بازيگرانش به زبان آنها صحبت مىكردند, آوازه جعفر و گلنار در تمام تهران پيچيد, خيلى ها براى اولين بار با اين فيلم پايشان به سينما كشيده شد. در صحنه هايى كه قهرمانان فيلم جعفر و گلنار كارى را با موفقيت انجام ميدادند مردم با كف زدنهاى ممتد آنها را تشويق مىكردند.سينماهاى تهران كه معمولا هفته اى دو فيلم عوض مىكردند بعلت استقبال بىسابقه مردم همچنان به نمايش دختر لُر ادامه دادند. فيلم بمدت سى و هفت روز در سينما ماياك و صد و بيست روز در سينما سپه بر روى پرده بود. فيلمهايى كه بعد از آن بر پرده سينماها آمدند نتوانستند تماشاچى زيادى را جلب نمايند, لذا بعداز چند ماه دوباره سينما ماياك بمدت يك ماه و سينما سپه پنجاه روز دختر لُر را نمايش دادند. سينما سپه سال بعد براى سومين بار بمدت 59 روز دخترلُر را نمايش داد.
چون در ايران استويو فيلم سازى نبود فيلم در هندوستان توسط امپريال فيلم ساخته شد. مبتكر اصلى ساختن فيلم عبدالحسين سپنتا بود كه علاوه بر نوشتن سناريو و كارگردانى بخشهاى هنرى  نقش جعفر را بازى مىكرد. داستان فيلم قرار بود در رابطه با زندگى گلنار يك دختر لُر در منطقه اى تحت كنترل راهزنان مسلح به فرماندهى قلى خان باشد. در هند سپنتا براى پيدا كردن هنرپيشه زن ايرانى كه بزبان فارسى آشنايى داشته باشد دچار مشكل شد. بالاخره روح انگيز سامى نژاد را كه شوهرش كارمند استوديو بود راضى به ايفاى نقش گلنار نمودند. روح انگيز كرمانى بوده و لهجه غليظ كرمانى داشت, لذا سپنتا مجبور به تغيير سناريو شده و داستان را به اين شكل عوض كرد: گلنار دختر كرمانى الاصلى است كه والدينش را در مسافرت از دست داده و در منطقه اى در لرستان با رقصيدن در كافه ها امرار معاش مىكند .

      گلنار و قهوه چى

روح انگيز سامى نژاد كه نقش گلنار را بازى كرد, عليرغم محبوبيتى كه كسب كرد غيراز نقش كوتاهى كه در فيلم ديگر سپنتا بنام شيرين و فرهاد داشت درهيچ فيلم ديگرى بازى نكرد. علت اصلى آن هم مخالفت بخشهاى عقب مانده و متحجر جامعه كه حتى متوسل به فحاشى و تهديد مىشدند و سرزنش هاى فاميل و نزديكان و اطرافيان بود. وى كه بعدها درتهران زندگى ميكرد بر اثر همين سرزنش ها مجبور شد اسم خود را به صديقه دماوندى تغيير دهد. شوهرش كه نماينده كمپانى امپريال فيلم بمبئى در تهران بود بعداز مدتى از وى جدا شد و روح انگيز اولين هنرپيشه زن ايران حتى براى امرار معاش خود دچار مشكل گرديد. وى در سنين كهولت در گمنامى و تنگدستى در تهران مىزيست و در همانجا هم فوت كرد.
براى دادن جواز نمايش فيلم دخترلُر در ايران دولت در زمان رضا شاه تغييراتى در فيلم را شرط دادن جواز قرار داد, وكمپانى امپريال آنها را پذيرفت, يكى از شروط اين بود كه به نام فيلم عنوان : ايران ديروز و ايران امروز اضافه شود, و ديگرى اينكه در آغاز فيلم نوشته تصويرى : قبل از دوره پهلوى در دوره اى كه نواحى جنوب و مغرب ايران تحت نفوذ ايلات و عشاير بود اضافه گردد. و همچنين در آخر فيلم نوشته تصويرى: سالها گذشت, كودتاى سوم اسفند 1299, دميدن خورشيد سعادت... تامين اقتصاديات مملكت, توسعه امور تجارتى,اتحاد شكل لباس...تحت توجهات شاهنشاه...اضافه شود .

      سپنتا با عارف قزوينى

عبدالحسين سپنتا بعداز فيلم دختر لُر چندين فيلم ناطق ديگر از جمله شيرين و فرهاد, ليلى و مجنون, فردوسى, چشمهاى سياه را ساخت, سپنتا تلاش زيادى براى ساختن يك استوديو فيلم سازى در ايران نمود اما كمپانيهاى فيلمسازى اروپايى و هندى در زدوبند با دربار و واردكنندگان فيلم مانع شده و تلاشهاى سپنتا بى ثمر ماند . شايد اگر تلاشهايش به ثمر مىرسيد فيلم و سينماى ايرانى امروز بسى غنىتر و متنوع تر مىبود. بىمهريها نسبت به اين كارگردان, سناريست, هنرپيشه و سازنده اولين فيلمهاى ناطق ايرانى به حدى بود كه عليرغم ساختن چندين فيلم پرفروش كه ثروتها نصيب كمپانيهاى فيلم و صاحبان سينماها و دلالان مابين نمود در سال 1315 كه مادرش بيمار بود و كار فيلم سازى را كنار گذاشته بود هيچ اندوخته اى نداشت و مجبور شد در كارخانه صنايع پشم اصفهان تقاضاى كار كند.

براى تهيه اين مطلب از كتاب عبد الحسين سپنتا: زندگى و سينما نوشته جمال اميد استفاده شده است .